زبان حیوان – از رویا تا واقعیت

آیا تا به حال به زبان حیوان، ویژگی های آن و تفاوت آن با زبان انسان اندیشیده اید؟ همه ما در طول زندگی اجتماعیِ خود، کم و بیش برخی حیوانات را دیده‌ایم که به ظاهر میتوانند از دستورات انسان‌ها پیروی کنند و به تعبیر عمومی زبان انسان را بفهمند. در برنامه‌های تلوزیونی و یا گوشه و کنار محله‌مان سگ‌هایی را دیده‌ایم که می‌تواند به دقت دستورات صاحب خودش را اجرا نماید. از این گذشته، شاید این نکته برای همه‌ی ما ثابت شده باشد که حیوانات به نحوی با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند، هنگام نزدیک شدن خطر، کشف منبع تغذیه و یا دیگر اطلاع رسانی‌ها. ممکن است با وجود چنین تجربیات به این بیاندیشیم که آیا واقعا حیوان دارای زبان است؟ اما آیا می‌توان این نوع ارتباطات را “زبان” نامید؟ اصلا ویژگی‌های زبانِ انسان چیست و چه تفاوت‌هایی با زبان حیوان دارد؟ در ادامه به بررسی چند ویژگیِ بارز زبان انسان و تفاوت‌های عمده‌ی آن با زبان حیوان میپردازیم
ویژگی‌های زبانی انسان
قبل از هر چیزی، در ابتدا باید ببینیم زبان انسان دارای چه ویژگی‌هایی است و چه تفاوت‌هایی با زبان حیوان دارد.
تفاوت مکانی و زمانی (Displacement)
هنگامیِ گربه‌ی شما در مقابل شما میگوید “میو” منظور او “میو” در همان لحظه و همان مکان است! شما نمیتوانید از گربه‌ی خود بپرسید که دیروز ظهر برای ناهار چه چیزی میل کرده است، و اگر هم پرسیدید، دوباره در پاسخ “میو” خواهید شنید! بنابراین برقراری ارتباط حیوانات با یکدیگر صرفا مخصوص همان زمان و همان مکان هست، در حالی که انسان میتواند در مورد گذشته، آینده، و حتی مکان‌هایی که تاکنون آن‌ها را ندیده است صحبت کند.
اختیاری بودن (Arbitrariness)
می‌توان به جرات گفت که هیچ ارتباط طبیعی بین کلمات بیان شده و منظور واقعیِ گوینده وجود ندارد و این ارتباط کاملا اختیاری و قراردادی است. کسی که با زبان فارسی آشنایی ندارد، با دیدن کلمه‌ی “خانه”، نمیتواند صرفا با استفاده از شکل ظاهری کلمه، منظور گوینده یا نویسنده را متوجه شود.
زایایی زبان (Productivity)
انسان بصورت مکرر عبارت‌ها و واژه‌هایی جدید را برای توضیح اشیاء و شرایط و وضعیت‌های جدید ابداع میکند. که ما را میرساند به یکی دیگر از بارزترین ویژگی‌های زبان انسان: زایا بودن آن. به عبارت دیگر، تعداد جملات و سخنان قابل تولید در هر زبانی نامحدود است. اما سیستم ارتباطی دیگر موجودات چنین نیست. شاید جالب باشد که بدانید، زنبور عسل برای مطلع کردن دیگر زنبورهای کندو از منبع غذایی، از نوعی رقص استفاده میکند. اما مطالعاتی نشان داده است که زنبور فقط میتواند در محور افقی آدرس دهی داشته باشد! یعنی در سیستم ارتباطی زنبور روشی برای آگاهی در مورد منابع تغذیه‌ی موجود در بالای کندو وجود ندارد! این ویژگیِ زبان حیوان را “ارجاع محدود” مینامند که هر سیگنال تنها دارای یک معنا بوده و تعداد آن‌ها محدود است. حیوان نمیتواند از مجموعه سیگنال‌هایی که در دست دارد، سیگنال جدیدی تولید کنید.
انتقال فرهنگی (Cultural Transmission)
درست که ما ویژگی‌های فیزیکی خود مانند رنگ چشم را از پدر و مادر خود به ارث می‌بریم، اما در مورد زبان اینچنین نیست. اگر فردی که در ژاپن به دنیا آمده است را در انگلستان پرورش دهیم، او بصورت طبیعی به زبان انگلیسی صحبت خواهد کرد، نه ژاپنی. این ویژگیِ زبانی انسان را انتقال فرهنگی می‌نامند، بدین معنا که انسان زبان را به ارث نمی‌برد، بلکه از فرهنگ موجود دریافت میکند. اما در مورد حیوانات اینچنین نیست! تمام گربه‌های دنیا، هر جائی که به دنیا آمده باشند، با یک زبان سخن میگویند: میو! ویژگی‌ها و سیستم ارتباطی حیوانات بصورت غریزی به هنگام تولد در آن‌ها وجود دارد، اما انسانی که کاملا بصورت ایزوله به دنیا آمده و بزرگ شده باشد، هیچ‌گاه نمیتواند به زبانی سخن بگوید.
دوگانگی (Duality)
یکی دیگر از ویژگی‌های زبان انسان و تفاوت آن با زبان حیوان در این است که زبان انسان در دو سطح و لایه سازمان‌دهی شده است. ظاهر (Form) و معنا. در تولید سخن، ما دارای سطحی فیزیکی برای تولید اصوات هستیم، در حالی که هیچ‌کدام از این صوت‌ها به تنهایی دارا معنا نیستند. برای مثال انسان میتواند صوت‌های پ، د، ر را بصورت جداگانه تولید کند، و یا میتواند آن‌ها را باهم ترکیب کرده و کلمه‌ی “پدر” را تولید کند و یا تنها از ترکیب حروف “د” و “ر” استفاده کند و کلمه‌ی “دَر” را تولید کند. اما در زبان حیوان چنین ویژگی مشاهده نمیشود. گربه نمیتواند صوت “م” “ی” یا “و” را بصورت جداگانه تولید کند و یا این اصوات را با ترکیبی به غیر از “میو” اظهار کند. به عبارت دیگر این سیگنال‌های ارتباطی در زبان حیوان ثابت و ناگسستنی هستند.

پس منظور از زبان حیوان چیست؟

زبان حیوان یک اصطلاح عامیانه برای تعریف ارتباط بین حیوانات است، زبان، دارای تعریف‌های متعددی است که با نحوه‌ی ارتباط حیوانات مطابق نیست. درواقع نام فنی‌تر برای زبان حیوان، سیستم ارتباطی حیوانات هست که برخی از ویژگی‌های آن در مقایسه با ویژگی‌های زبان انسان را بررسی کردیم.

چگونه یک حیوان می‌تواند دستورات افراد را اجرا کند؟

کاملا بصورت خلاصه باید گفت که تنها کاری که یک حیوان انجام میدهد در واقع این است که به صوتی که میشنود واکنش نشان میدهد. یعنی به نوعی میتواند گفت به آن صوت شرطی شده است. حیوان درکی از کلمات و عبارت‌ها ندارد و وقتی فردی به سگی میگوید “بیا اینجا” سگ معنیِ “بیا” و “اینجا” را درک نمیکند و تنها چیزی که میشوند مجموعه‌ای از فرکانس‌های صوتی است که به سبب تکرار واکنشی به آن نشان میدهد.

این متن برگرفته از کتاب The Study Of Language میباشد، لطفا دیدگاه های خود نسبت به افسانه “زبان حیوان” را با من در میان بگذارید.