دریافت کتاب «باطنیه اسماعیلیه» از شبکه آموزشی پژوهشی ایران -مادسیج. هدف از ارائه این مطلب آشنایی دانشجویان رشته های زبان و ادبیات فارسی و تاریخ با این فرقه و گرایش و نقش و نفوذ آن در تاریخ ایران و ادبیات فارسی است.

سیر تطور فرقه اسماعیلیه و انشعابات درونی آن, راهگشای مطالعه مناسبات اسماعیلیان با مخالفان است. اوج این مناسبات در قرن پنجم و ششم هجری که مصادف با جنگ های صلیبی است تعریف می شود.
غزالی اندیشمند معروف اهل سنت که در مخالفت و معارضت با اسماعیلیان نیز شهرت ویژه دارد, آنان را به جهت اعتقاد به باطن آیات قرآنی و روایات باطنیه نامیده است. قرامطه خرمیه سبعیه و تعلیمیه نام های دیگری است که غزالی بر این فرقه نهاده است.

مجتبی مینوی، اندیشمند و صاحب نظر ادبیات فارسی در این اثر به تاریخچه این فرقه، اندیشه ها، گرایشات آنان و … اشاره کرده است.

فرقه باطنیه
الحاد و كفر برخي فرق و مذاهب توسط بسياري از نويسندگان، توجه محققين را جلب مي­‌نمايد. بدون شك تحقيق در مسأله تكفير فرق و مذاهب بدون بررسي عقائد و عملكرد فرقه ناممكن است و از سوئي سوء برداشتها و افترائاتي نيز ديده مي­‌شود كه بايد با تحقيق واضح شود. از اين رو در اين نوشتار به بررسي فرقه باطنيه و نيز سوء برداشتهاي وابسته به اين عقيده پرداخته مي­‌شود.

انشعابات دروني اسماعيليه
با وفات اسماعيل، طرفداران او معتقد بودند که اسماعیل نمرده بلکه غیبت اختیار کرده است! و دوباره ظهور مى‌‏کند و همان مهدى موعود است و معتقدند كه استشهاد امام صادق(ع) به مرگ او یک نوع تقيه بوده که از ترس خلیفه عباسى به عمل آورده است و عده‌اي ديگر معتقد شدند که امامت، حق اسماعیل بود و با مرگ او به پسرش محمدمنتقل شد و جمعى معتقد شدند اسماعیل -با اینکه در حال حیات پدر در گذشته است- امام مى‌‏باشد و امامت پس از اسماعیل در محمد بن اسماعیل و نسل اوست.

علت نامگذاري به باطنيه
با رواج تفكر اسماعيلي در مناطق مختلف، به نامهاي مختلفي نيز خوانده مي­‌شدند. ايشان در عراق به باطنيه و مزدكيه و قرامطه مشهور بودند و در خراسان به تعليميه و ملحده و در مصربه به فاطميين شهرت داشتند. لكن با اين حال بعد از زماني لقب مشهور ايشان همان باطنيه مي­شود. زيرا اين نام از مبناي عقايد اين فرقه گرفته شده است. زيرا ايشان معتقدند هر امر شرعي باطني دارد و ظاهري؛ مثلا باطن روزه پنهان داشتن مذهب است و باطن حج رسيدن به امام و باطن نماز را فرمانبرداري امام مي­‌دانستند و نيز معتقدند كه قرآن و أحاديث داراي معني ظاهري و باطني است.

موسسين و تاريخچه اي ازباطنيه
به معتقدين به امامت محمد بن اسماعيل و فرزندانش، باطني می­گویند. اين تفكر كه به اسماعيلي نيز مشهور است حداقل بعد از شهادت امام صادق(ع) به طور عام مطرح مي­شود ولي در زمان مامون و معتصم عباسي در جامعه منتشر مي­شود. اعتقاد به ائمه مستور در اين دوره با روش مخفي اين سيستم و همچنين اعتقاد به برخي عقايد مخصوص، موجوديت باطنيه را رقم زد. اما بعد از اين گفته شده است كه دو نفر به نام حمران قرمط و عبدالله بن ميمون قداح بطور مشخص رهبري اين تفكر انحرافي را به عهده داشتند. ميمون بن ديصان و محمد بن الحسين ملقب به ذیذان نيز از موسسين تفكر باطني خوانده شده‌­اند. ذيذان به نشر اين تفكر اقدام نمود و ابتدا معدودي از كردهاي كوهستان ناحيه بدين به او ملحق شدند. بابك خرمي كه در اين ناحيه حكومت مي­نمود با باطنيه هم ­پيمان بود و شايد او بود كه با پيمانش توان باطنيه را در ايران گسترش داد. اين حمايت نشان­ دهنده ماهيت شورشي و ساختارشكنانه باطنيه است. اين روند به باطنيه ديلم نيز منجر مي­شود. از سوئي ميمون بن ديصان به سوي مغرب هجرت نمود. وي در اين مكان خود را منتسب به نسل عقيل بن ابي طالب معرفي كرد و با اوج­گيري پيروانش خود را از نسل محمد بن اسماعيل معرفي نمود. برخي عبيد الله مهدي سرسلسله فاطمين مصر را سعيد بن الحسين بن احمد بن عبد الله بن ميمون بن ديصان مي­دانند كه با تغير اسم و نسب خود را از علويين معرفي كرد.
در واقع نيمه پنهان و مستور اسماعيليه بخصوص در اوائل حضور اين تفكر در عرصه اجتماع، همان تفكر باطنيه است. اين تفكر به تفكيك در ايالت بابك خرمي، ديلم، بحرين، يمن، فارس، نيشابور و مغرب استيلا يافت. قرامطه و فاطميين كه بر مناطقي از ايران و عراق و مصر به قدرت رسيدند به نوعي اقتدار و ظهور تفكر باطني را نمايش مي­دادند.

   برای دسترسی به همه پاورپوینت ها،جزوات و دیگر فایل های رشته زبان و ادبیات فارسی کلیک کنید.