دریافت مقاله «کشتی عروس» از شبکه آموزشی پژوهشی ایران -مادسیج. هدف از ارائه این مطلب آشنایی دانشجویان رشته  زبان و ادبیات فارسی  با ترکیبات غریب و نامأنوس و کاربرد آن در ادبیات فارسی است.

بررسی متون کلاسیک ادبیات  و  تحقیق و تصحیحِ این آثار  قلمرو اختصاصی کسی نیست و نمی توان هیچ علاقه مند یا پژوهشگری را از ورود در آن بازداشت و حقّ اظهار نظر در این باره را فقط به شماری محدود و معیّن، منحصر کرد.

دیگر اینکه یافته ها، نظریّات و گمانهای متداول در این دانشِ تخصّصی اصول ثابت و تغییر ناپذیر نیست و نباید با پافشاری در آرای پیشین/ پیشینیان به صِرف تکرار یا اشتهار آنها مانع طرح حدسهای تازه شد و یا پس از انتشار چنین دیدگاههایی بدانها بی توجّهی کرد (شیوۀ خاموشی و فراموشی) امّا آنچه در این باره بسیار مهم و نیازمند سخت گیری و باریک بینی است، بررسی علمیِ روشها و نتایج کارِ قلم زنان و اظهار نظر کنندگان و ردّ یا تأیید حدسها و پیشنهادهای آنها با دلایل و قراین مستند- و نه احیاناً متعصّبانه و غیرمنصفانه- است.

معرفی کتاب اسرارالتوحید

کتاب اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید نوشته محمد بن منور بن ابی سعد بن ابی طاهر بن ابی سعید میهنی است. چنان که از انتهای این سلسله نسب برمی اید، نویسنده با سه واسطه از نوادگان خود شیخ است. این کتاب در بر دارنده ی زندگی نامه ی ابوسعید ابوالخیر میهنی (440 _ 357) عارف بزرگ و انسان نمونه در تاریخ فرهنگ این سرزمین است که در تاریخ عرفان ایرانی از والاترین پایگاه در کنار حلاج و بایزید و چند تن دیگر برخوردار است. این کتاب مشحون از سرگذشت هاف حکایات، حالات، سخنان و اشعار شیخ است. «شیخ را گفتند فلان کس بر روی آب می رود. گفت: سهل است، وزغی و صعوه ای نیز برود. گفتند: فلان کس در هوا می پرد. گفت: مگسی و زغنه ای نیز می پرد. گفتند: فلان کس در یک لحظه از شهری به شهری می شود. شیخ گفت: شیطان نیز در یک نفس از مشرق به مغرب می شود. این چنین چیزها را بس قیمتی نیست. مرد آن بود که در میان خلق بنشیند و برخیزد و بخسبد و بخورد و در میان بازار، در میان خلق، ستد و داد کند و با خلق بیامیزد و یک لحظه به دل از خدای غافل نباشد.»

افزون بر این، این کتاب سندی ارزشمند درباره ی تاریخ عرفان اسلامی و بسیاری از عارفان بزرگ ایرانی و حتی از برجسته ترین منابع اجتماعی، در یکی از مهم ترین ادوار تاریخ ایران است، اما اهمیت اصلی آن در جنبه ی ادبی و هنری آن است. به نوشته ی مصحح کتاب، دکتر شفیعی کدکنی، در طول تاریخ 1200 ساله ی ادب فارسی اگر بخواهیم سه کتاب از شاهکارهای نثر را برگزینیم، یکی از آن ها اسرارالتوحید است و دو تای دیگر تاریخ بیهقی و تذکره الاولیا. اسرارالتوحید از نظر ارزش های هنری و چیره دستی نویسنده در شیوه های بیان داستان پردازی و گزینش واژه ها در صدر میراث ادبی زبان فارسی جای دارد.

در مجموعه رفتار و گفتار ابوسعید که در این کتاب گرد آمده است به دشواری می توان مطلبی یافت که برای انسان آرامش روان روشنی ضمیر، و تسلای خاطر نداشته باشد. همه جا درس انسان دوستی، خوش بینی، شادی، امید و تعصب ستیزی موج می زند.

حتی اگر کسی به میراث عارفان، بدبین و بی اعتقاد نیز باشد باز از رفتار و گفتار او نکته ها می آموزد که در زندگی بدان نیازمند است.

شیخ ما گفت این تغیر و تلون و سوزش و اضطراب همه نفس است. آن جا که اثری از انوار حقیقت کشف گردد، آن جا نه ولوله بود، نه دمدمه و نه تغیر و نه تلون. لیس مع الله وحشه و لا مع النفس راحه. پس گفت: مرد باید که جگرسوخته، خندان بود! نه همانا که چنین مرد فراوان بود!

این کتاب در 1100 صفحه و در دو جلد به چاپ رسیده است. بخش اعظم کتاب را پیش گفتار و مقدمه و تعلیقات و فهرست ها تشکیل می دهد. خود کتاب اسرارالتوحید 386 صفحه بیش نیست. در مجموع، کلاس درسی است برای همه ی علاقه مندان ادب گران سنگ فارسی و عرفان ایرانی.

در مقدمه درباره ی ابوسعید و نیاکان و فرزندان و استادان او در علوم و محیط مذهبی و عقیدتی عصر وی و ویژگی های کتاب و نویسنده آن به تفصیل سخن به میان آمده است. در جلد دوم که یک سره به تعلیقات و فهرست ها اختصاص دارد، تمامی زیر و زبر مطالب کتاب شرح داده شده و چیزی ناگفته نمانده است. از جمله مباحثی که در تعلیقات مطرح شده، مباحث لغوی، اصطلاحات عرفانی، ترجمه ی اشعار، احادیث و عبارات عربی، منشأ گفته ها و داستان ها، توضیح اعلام تاریخی و جغرافیایی و …

محسن ذاکرالحسینی؛ نگارنده ی این مقاله یکی از واژگان مندرج در «اسرارالتوحید» را استخراج و به بررسی آن پرداخته است.

   برای دسترسی به همه پاورپوینت ها،جزوات و دیگر فایل های رشته زبان و ادبیات فارسی کلیک کنید.